พอลิแซ็กคาไรด์ (Polysaccharide)

• เห็ดที่มีฤทธิ์ทางยาเป็นแหล่งสำคัญของ พอลิแซ็กคาไรด์ หลายชนิดมีฤทธิ์ต่อการทำงานของเซลล์ที่เกี่ยวข้องกับระบบภูมิคุ้มกัน ส่วนใหญ่เป็น พอลิแซ็กคาไรด์ ที่พบเป็นโฮโมไกลแคน (homoglycan) คือ พอลิแซ็กคาไรด์ ที่ประกอบด้วยมอนอแซ็กคาไรด์ (monosaccharide) ชนิดเดียวหรือเฮเทอร์โรไกลแคน (heteroglycan) พอลิแซ็กคาร์ไรด์ที่ประกอบด้วยมอโนแซ็กคาไรด์ 2 ชนิด หรือมากกว่าและสามารถรวมกับโปรตีนเพื่อสร้างเปปทิโดไกลแคน (peptidoglycan) หรือสร้างพอลิแซ็กคาไรด์เชิงซ้อน (polysaccharide protein complex) จากการรายงานพบพอลิแซ็กคาไรด์ที่มีฤทธิ์ต่อการทำงานของเซลล์ในภูมิคุ้มกันเพื่อยับยั้งเซลล์มะเร็งครั้งแรก ได้แก่ เลนทิแนน (lentinan) เบต้าหนึ่งสามดีกลูแคนต่อด้วยกิ่งเบต้าหนึ่งหก (β-1,3-D-glucan with β-1,6 branched) ที่ได้จากการสกัดจากเห็ดหอมในประเทศญี่ปุ่นปี ค.ศ.1969

• ต่อมามีการรายงานการค้นพบพอลิแซ็กคาไรด์ชนิดใหม่ ที่มีฤทธิ์ต่อการทำงานของเซลล์ในภูมิคุ้มกันที่สกัดได้จากดอกเห็ดต่างๆ เพิ่มขึ้นเรื่อยมา จนถึงปลายปี ค.ศ. 1980 พบพอลิแซ็กคาไรด์ชนิดเบต้ากลูแคน 2 ชนิด คือ ชิโซไฟลแลน (schizophyllan) ที่สกัดได้จากดอกเห็ดตีนตุ๊กแกหรือเห็ดแครง (Schizophyllum commune) และพอลิแซ็กคาไรด์เครสทินหรือพีเอสเค (Polysaccharide Krestin, PSK) สกัดจากดอกเห็ดขอนหลากสีหรือเห็ดหางไก่งวง (Trametes versicolor) ซึ่งพบว่าเป็นสารออกฤทธิ์ทางชีวภาพที่ดี

โครงสร้างของสารเบต้ากลูแคน (β-glucanstructure)

สารเบต้ากลูแคน (β-glucan) คือสารประกอบน้ำตาลหลายโมเลกุล ที่เรียกว่า พอลิแซ็กคาไรด์ (Polysaccharide) ซึ่งประกอบด้วย น้ำตาลโมเลกุลเดี่ยว คือ น้ำตาลกลูโคส (D-glucose) เชื่อมโยงกันด้วยพันธะเบต้าไกลโคซิดิก (β-glycosidic) สารเบต้ากลูแคนจะมี 1,3 β-glucan เป็นโครงสร้างหลักบริเวณกลาง (backbone) และมีสายแตกแขนงกิ่งออกมา (branch) 1,4 β-glucan หรือ 1,6 β-glucan สามารถเรียกได้อีกอย่างว่า 1,3/1,4 β-glucan หรือ 1,3/1,6 β-glucan

ฤทธิ์ทางชีวภาพของสารบีตากลูแคน (Biological activity of β-glucan)

1. ฤทธิ์ปรับภูมิคุ้มกัน (Immunomodulation activity)

• สารเบต้ากลูแคน ที่สกัดได้จากเห็ดหลินจือ (Ganoderma lucidum) พบว่ามีฤทธิ์กระตุ้นการทำงานของเซลล์ในระบบภูมิคุ้มกัน ได้แก่ แมคโครฟาจ (macrophage), interleukin-1 และ tumor necrosis factor พบว่าภายหลังการให้สารเบต้ากลูแคนเป็นเวลา 3 สัปดาห์ ในหนูทดลอง พบว่า ตับ ม้าม และลำไส้เล็ก มีเซลล์ในระบบภูมิกันเพิ่มขึ้นทั้งขนาดและจำนวน คือ macrophage, Natural Killer cell (NK-cell), mononuclear cell
• สารเบต้ากลูแคนจากเห็ดนางฟ้า (Pleurotus florida) การทดลองนี้ ในหลอดทดลอง (In vitro) ในเซลล์เพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ เมื่อให้สารเบต้ากลูแคนพบว่า เซลล์ที่เกี่ยวข้องกับการทำงานในระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายเพิ่มขึ้นทั้งขนาดและจำนวน คือ แมคโครฟาจ (macrophage), splenocyte, thymocyte
• การทดสอบฤทธิ์กระต้นระบบภูมิคุ้มกันจากสารเบต้ากลูแคนที่ได้จากเห็ดชิตาเกะ (Gridola frondosa) ที่ทำการทดสอบฤทธิ์ในผู้ป่วยมะเร็งในระยะที่ 2-4 และมีอายุ 22-57 ปี พบว่าภายหลังการรับประทานสารเบต้ากลูแคนต่อเนื่องกัน 50 วัน อาการทางคลินิกของผู้ป่วยดีขึ้น ทั้งในผู้ป่วยมะเร็งตับ มะเร็งเต้านม และมะเร็งปอด ร้อยละ 58.3 , 68.8 , 62.5 ตามลำดับ
• การวิจัยของ (Alaubydi et al., 2011) ทำการศึกษาของสารเบต้ากลูแคนในหนูทดลอง พบว่าหลังจากให้สารเบต้ากลูแคนเป็นเวลา 3 สัปดาห์ พบว่า ตับ ม้าม และลำไส้เล็กของหนู มีเซลล์ที่เกี่ยวข้องกับระบบภูมิคุ้มกัน คือ แมคโครฟาจ (macrophage), NK-cell และ Mononuclear cell เพิ่มทั้งขนาดและจำนวน

2. ฤทธิ์การยับยั้งเนื้องอก (Anti-tumor activity)

• พบฤทธิ์ในการยับยั้ง Sacroma 180 solid cancer และ Ehrlish solid cancer จากสารเบต้ากลูแคนที่ได้จากเห็ดในกลุ่ม Basidiomycetes และพบคุณสมบัติในการยับยั้งเนื้องอก เช่น การยับยั้งการเจริญเติบโตของเนื้องอก กระตุ้นระบบภูมิคุ้มกันของผู้ป่วยมะเร็งที่ได้รับยาเคมีบำบัดและป้องกันการแพร่กระจายของเนื้องอก
• การวิจัยของ (Gao et al., 2003) ที่ศึกษาฤทธิ์ในการยับยั้งกระบวนการเกิดเนื้องอกของสารเบต้ากลูแคนจากเห็ดหลินจือ (Ganoderma lucidum) โดยใช้กลุ่มตัวอย่างคือ ผู้ป่วยมะเร็ง ผลการทดลองพบว่า หลังจากให้สารเบต้ากลูแคนเป็นเวลา 12 อาทิตย์ ปริมาณของ Interleukin-2 (IL-1) , interleukin-6 (IL-6) และ IFN-GAMMA ในเลือดเพิ่มขึ้น 

3. ฤทธิ์ในการต้านการอักเสบ (Anti-inflammation activity)

• สารเบต้ากลูแคนที่สกัดได้จากเห็ดนางฟ้าภูฐาน (Pleurotus pulmonarius) มีฤทธิ์ในการลดการอักเสบในหนูทดลอง ที่ถูกกระตุ้นให้เกิดการอักเสบด้วย formalin เมื่อเปรียบเทียบกับยา diclofenac
• ผลจากการศึกษาฤทธิ์ในการต้านการอักเสบของเบตากลูแคนในเห็ด Lactarius rufus (Ruthes et al., 2013) โดยทดลองในหนู Swiss mice ขนาด 25-35 กรัม และทำการฉีด 20 µL ของ 2.5 %formalin solution เข้าไปยังผังผืดใต้อุ้งเท้าขวาด้านหลังของหนู เพื่อเหนี่ยวนำให้เกิดการอักเสบของอุ้งเท้าของหนู ผลการทดลองพบว่า β-glucans ชนิดต่างๆ ที่ทำการทดลองภายในงานวิจัยนี้ สามารถลดอาหารปวดที่เกิดจากระบบประสารท อย่างไรก็ตามพบว่า สารเบต้ากลูแคนมีประสิทธิภาพมากกว่าในการต้านความเจ็บปวดที่เกิดจากการอักเสบ
  

(ปัจจุบันมีข้อมูลการศึกษาเกี่ยวกับความเป็นพิษหรือความปลอดภัยในการใช้สารเบต้ากลูแคนที่ได้จากเห็ดจำนวนน้อยและยังเป็นข้อมูลที่ทดลองในสัตว์ทดลอง)

สารเบต้ากลูแคน (β-glucan) เป็นสารจําพวกพอลิแซคคาไรด์ (Polysaccharide) ที่ประกอบด้วยน้ำตาลกลูโคสจำนวนมาก พบได้ทั้งใน ยีสต์ เห็ด ข้าวโอ๊ต และข้าวบาร์เลย์ เป็นต้น ในปัจจุบันพบว่า มีการนําสารเบต้ากลูแคนมาใช้กันเป็นจํานวนมาก ทั้งใช้เพื่อการบริโภค และใช้เป็นโภชนเภสัช (nutraceutical) ซึ่งหมายถึงอาหารที่มีฤทธิ์ทางยา จากการศึกษาพบว่า สารเบต้ากลูแคน มีฤทธิ์ในการเพิ่มการทํางานของระบบภูมิคุ้มกนของร่างกาย (Wasser, 2002; Pelizon et al., 2005;Alaubydi and Abed, 2011) สารเบต้ากลูแคน มีฤทธิ์ในการยับยั้งกระบวนการเกิดเนื้องอกและการเกิดมะเร็ง (Lin and Zhang, 2004) สารเบต้ากลูแคนยังมีฤทธิ์ลดระดับไขมัน และระดับน้ำตาลกลูโคสในเลือด (Chen and Raymond, 2008; Dong et al., 2011; Othman et al., 2011) และนอกจากนั้นยังพบว่าสารเบต้ากลูแคนมีฤทธิ์ในการลดการอักเสบ (Kim et al., 2007) ต้านการติดเชื้อแบคทีเรีย (Hetland et al., 2013) รา (Vediyappan et al., 2011; Mitchell et al., 2013) ไวรัส(Gao et al., 2003) และปรสิต (Yun et al., 2003) ได้อีกด้วย

ชื่อไทย

สารออกฤทธิ์ทางชีวภาพ

ฤทธิ์ต่อการทำงานของเซลล์ในภูมิคุ้มกัน

เห็ดเข็มทอง

(Golden needle mushroom)

Glyoprotein, peptidoglycan, (FVP)

เพิ่มประสิทธิภาพการทำงานของไนโตรเจนออกไซด์ (NO) อินเตอร์ลิวคินหนึ่ง (IL-1) และทีเอ็นเอฟแอลฟา (TNF-α)

เห็ดหลินจือ

(Reishi, Ligzhi, spirit plant)

Ganoderan, Heteroglycan, manoglucan, glycopeptide

กระตุ้นการทำงานของทีเอ็นเอฟแอลฟา (TNF-α) อินเตอร์ลิวคินหนึ่ง (IL-1) อินเตอร์ลิวคินแกมมา (TNF- γ) และเอ็นเอฟเคบีตา (NF-kβ)

เห็ดไมตาเกะ

(Hen of the woods, Maitake)

Grifolan (1-6-monoglucosyl-branched β-1, 3-D-glucan), proteoglycan, heteroglycan, galactomannan

เพิ่มประสิทธิภาพการทำงานของแมโครฟาจอินเตอร์ลิวคินหนึ่งและอินเตอร์ลิวคินหก (IL-1, IL-6) และทีเอ็นเอฟแอลฟา (TNF-α)

เห็ดหอม

(Shitake, black forest mushroom, golden oak mushroom)

Lentinan, glucan, mannoglucan, proteoglycan

ส่งเสริมการสร้างไซโตไคน์และเพิ่มประสิทธิภาพการทำงานของแมโคฟาจ

เห็ดนางฟ้า

(Oyster mushroom)

Pleuran, heteroglactan, proteoglycan

เพิ่มประสิทธิภาพการทำงานของอินเตอร์ลิวคินสี่ (IL-4) และอินเตอร์ฟีรอนแกมมา (IFN- γ)